Ezber bozan paragraf teknikleri

YKS sınavı anlam ağırlıklı ve anlam sorularının büyük ağırlığını paragraf soruları oluşturuyor.

Paragraf soruları ile öğrencinin algılama ve yorumlama gücü, daha da önemlisi öğrencinin temel birikimi ölçülüyor. Sanat, bilim konusundaki yeterlilik sorgulanıyor.

Fakat öğrencilerin paragrafa karşı klasik, ezber bir bakışı var. Ezberlere bakalım:

  • Paragraf, yalnızca okuduğunu anlama zannediliyor. “Bu paragraftan kendime ne kattım?” gibi bir bakış yok.
  • Paragrafla diğer bilimler, sanatlar arasındaki ilişki göz ardı ediliyor. Öğrenciler en temel sanat tartışmalarını bilmeden paragrafla savaşmaya çalışıyorlar. Sınavdan sonra da en çok duyduğum şu: “Garip konulu paragraflar vardı.” Paragraflar normaldi, sen hazır değildin.
  • Genel bakış “Paragraftan bir, iki yanlışım çıkıyor.” biçiminde ve gerçek sınavda o yanlışlar ikiye katlanıyor.
  • Paragrafları uzun bulmak, paragrafı okurken sıkılmak; en çok duyduğum öğrenci yorumları.

Tüm bu ön yargılar, paragrafın hafife alındığını kanıtlıyor. Üniversite bilim demek. Bir paragrafı okurken sıkılan öğrenci üniversitede seçtiği bilim dalında nasıl başarılı olacak? İşte sınav, sizin bu bakışınızı ölçüyor.

  • Paragrafta bakış açısı da paragrafı tanıyabilmek açısından önemlidir. Bunlara bakalım:  

Karşı çıkılan:

Yabancı yazarlar, bizde fıkra yazarlarının gazetede her gün, hiç ara vermeden yazdıklarını duyunca çok şaşırıyorlar. (…) Oysa bizler, bilmediğimiz hiçbir konu olmadığından, hangi taşı kaldırsanız altından çıkar, hemen her konuda görüş bildiririz.

Savunulan:

“Güçlü bir karikatürün yazıya gereksinimi yoktur. (…)”

Önerilen:

“İnsan, hayatı boyunca hep aynı kalamaz. (…)”

  • Paragraf soru kökü yüzlerce… Ama bu sadece yanıltıcı bir çeşitlilik. Paragrafta toplamda beş soru vardır: Konu, ana düşünce, yardımcı düşünce, anlatım biçimleri ve paragrafın yapısı. Soru kökünün farklı ifadesi ne olursa olsun önce bu beş başlıktan hangisi olduğunu belirlemek gerekiyor. Paragrafı okur okumaz ana düşüncesini belirlemez alışkanlık hâline getirilmeli.

Paragraf sorularında nelere dikkat etmeli?

  • Paragrafı okur okumaz ilk iş ana düşüncesini belirlemektir. Tüm soru tipleri anlama gücünü değerlendirdiği için ana düşünceyi belirlemek işi kolaylaştırır.
  • Paragraf sorularına ana düşünce sorusu çözerek başlamalı.

Ana düşünceyi belirlemeyi öğrenmeden diğer soru tiplerini yapabilmek çok zordur.

  • Paragrafın bir bütün olduğu unutulmamalı. En kısa paragrafta bile giriş, gelişme, sonuç planlaması vardır.  
  • Sınava, çıkmış paragraflar üzerinde çalışarak hazırlanın.

Denemelerdeki paragraflar genellikle alıntıdır. ÖSYM paragrafları özel hazırlanmış, özel seçilmiş paragraflardır.

  • Metne bağlı kalınmalı, kişisel yargı dikkate alınmamalıdır.
  • Anlam yoğunluğu, imgeli söz çalışmalarındaki karşıt düşüncelerden yararlanılmalı. Düşüncenin ardındaki düşünceyi bilmelisiniz.
  • Paragraf çözümünde güçlü olan öğrenci soru kökünü okuyarak; paragrafta dikkati çabuk dağılan öğrenci, doğrudan paragrafı okuyarak başlamalıdır. Ustalaştıktan sonra soru köküne geçmek gerekir.
  • Paragrafın ana düşüncesini bulma konusunda beceriye ulaşmadan yapı sorularıyla uğraşmak ciddi bir hatadır. Paragrafı hafife almaktır, paragraf bunun bedelini ödetir.
  • Olumsuzlamalara, alaylara, tarizlere, karşıt kavramla belirlemelere dikkat edilmelidir. “Bir toplum bugün, dün yaşadığı gibi yaşıyorsa geçmişe bakmak gibi bir sorunu da yoktur.” Cümlesi ilk okuyuşta “sorun yok” gibi anlaşılmasına rağmen sert tarizli bir cümledir.
  • Anlam sorularındaki “sözcük kırma” tekniği son derece önemlidir. Seçenekteki her sözcüğün paragrafın bütünüyle örtüşmesi gerekir. İki seçenek arasında kalındığında, tıpkı cümlede anlamdaki gibi sözcüklerin anlamlarına bakılır ve seçeneğin cümle vurgusu belirlenmeye çalışılır.
  • Paragrafta anlamını bilmediğiniz bir sözcükle karşılaşabilirsiniz; cümlenin genel yargısına göre sözcüğün anlamını belirlemeye çalışmalısınız.
  • İletişimdeki hızlı değişim, dilde de sözcüklerin ölümünü hızlandırdı. Ölü sözcüklere dikkat etmelisiniz: “Gıpta etmek”, “arzuhal”, “muhakeme” gibi…
  • Paragraf tümüyle anlaşılmadan seçeneklere geçilmemelidir. Paragrafta, seçenekten gitmek gibi bir teknik yoktur. Paragrafın cümle cümle anlaşılması, doğru yanıtın yarı yarıya bulunmuş olması demektir. 
  • Bazen, aynı paragraf tekrar tekrar okunmasına rağmen yoğunlaşma sıkıntısı yaşanır. Takıldığınız soruyu geçip birkaç soru sonra o soruya döndüğünüzde paragrafı çok daha net anladığınızı göreceksiniz.  
  • Anlatım biçimlerinden yalnız anlatım biçiminin hangisi olduğunu belirlemek için değil, farklı paragraf sorularını yanıtlamak için de yararlanılmalıdır. Açıklayıcı anlatım biçimiyle yazılmış bir paragrafın doğru yanıtı açıklayıcı anlatım biçimiyle düzenlenmiş olamaz.
  • Anlatım özelliklerini çok iyi bilmek; duruluk, yalınlık, özlülük gibi temel prensiplerden söz eden cümleleri çok iyi belirlemek gerekir. Sanatla ilgili paragraflarda mutlaka bu özelliklerden söz edilir. Anlatım özelliklerini belirleyemeden paragrafı anlayabilmek olanaksızdır.
  • Paragrafın biçeminin yanında türü de vardır ve okurken, paragrafın hangi türün özelliklerini taşıdığını da belirlemek gerekir. Deneme, makale, eleştiri türlerinin özelliklerini çok iyi bilmeniz gerekir.
  • Paragrafları uzun bulmak, okumaya üşenmek gibi yargılarla çok sık karşılaşıyoruz. Gerçekte, uzun paragraf, sürekli açık verir. Anlamın en zor sorusu, sözcük sayısı paragrafa göre az olan yakın anlamlı cümle sorusudur.
  • Paragrafta ana düşünce dört ayrı biçimde sunulur. Başta, sonda; nadiren de ortada. Anahtar cümle olmadığında ana düşünceyi siz belirlemek durumundasınız. Ana düşüncenin ilk cümlede verildiği paragraflar diğerlerine göre daha kolay yanıtlanır. İlk cümle ana düşünce niteliğinde değilse paragrafın sonuna yoğunlaşmalısınız. Ana düşüncenin gelişme bölümünde verildiği paragraflar yoğun değildir.
  • “Her hafta ne kadar paragraf çözmeliyim?” sorusundan daha önemli olan soru “Paragraftaki temel tartışmalara hâkim miyim?” sorusudur. Paragrafın temel tekniklerini, yaklaşımlarını bilmeden sayı ile soru çözmek, paragrafta teknik geliştirmeden soru çözmek paragrafı hafife almaktır; paragraf sınavda intikamını alır.
  • Paragraf sorularını sınav sırasında sona bırakmak, zaman kaygısına neden olacağından yanlış davranıştır. Denemelerde hem dersler arasında hem dersin kendi içindeki sıralamasını deneye yanıla belirlemek zorundasınız.
  • Paragrafta iki seçenek arasında kaldığınızda kendi kendinize “Bunu anlatmak isteseydi böyle mi anlatırdı?” diye sorun, sonra paragrafa tekrar göz atın.
  • Seçenekteki cümleleri anlamak istediğiniz gibi anladığınız oluyor, seçeneğin asıl anlatmak istediği anlamdan kopuyorsunuz.
  • Fırsat buldukça “YouTube” sunum tarzı bilimsel makaleler okumalısınız. Magazin bilim, paragrafların yeni konusu.
  • Önce doğru çözdüğünüz paragraf sayısını artırmalı sonra zaman etkenini hesaplamalısınız. Paragrafta sağlam bir tekniğe, bilgiye ulaşmadan aynı anda zamana dikkat etmek doğru bir yöntem değildir.

TYT’nin en geniş soru grubunu oluşturan paragraflar bir çaba, bir teknik birikim ister. Paragraf hafife alınmamalı, paragraf için istikrarlı bir çalışma yapılmalıdır.

Zafer Özdemir
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

Narlıdere Sınav Kurs Merkezi

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir