Birinci sınıf çocuğuna okuma-yazma nasıl öğretilir?

Okuma yazma çalışmaları birinci sınıfa başlayan bir öğrenci için çok farklı bir süreçtir. Aynı zamanda çok yönlü bir öğrenme durumunun başladığı dönemdir.

2005 yılından önce yapılan çalışmalar tümden gelim dediğimiz yöntemle çocuklara kavratılırken (cümle – kelime – hece – harf) 2005 yılında ses temelli cümle yöntemine (harf – hece – kelime – cümle) geçildi. Harfler gruplara ayrılarak bu gruplardan heceler, kelimeler, cümleler ve metin oluşturma çalışmaları bu sistemin basamaklarını oluşturuyor.

Bu aşamalar öğretmen tarafından doğru ve zengin içerikli materyallerle desteklenirse çocuk için daha kolay ve eğlenceli bir süreç olarak devam edecektir. Bu yöntemde aşamaları şöyle sıralayabiliriz.

• İlk okuma-yazmaya hazırlık.
• İlk okuma-yazmaya başlama.
• Sesi hissetme tanıma.
• Sesi okuma yazma.
• Sesten heceler oluşturma, hecelerden kelime, kelimelerden cümle, cümlelerden metin oluşturma.

Uyum sürecinde çocuğa el kaslarını güçlendirici çalışmalar yaptırılabilir. Yapılacak çizgi çalışmaları çocuğun el becerilerini güçlendirecek ve yavaş yavaş sürece hazır hale getirecektir.

Öğrenciyi mutlu ederek öğretmek mümkün

Ses çalışmasına başlarken mümkün olduğunca görsellerden yararlanmak, görselleri öğrencilere yorumlatmak, müzikli animasyonlarla desteklemek kavrama açısından son derece önemlidir. Oyun hamurlarıyla harfin yazımını sağlamak, havada el koordinasyonunu geliştirmesi açısından harfin çizimini yaptırmak asıl yazmaya geçmeden önce öğrenciyi mutlu ve motive edecektir.

Birinci sınıf öğrenci kadar veli için de yeni bir süreç

Okuma yazma çalışmaları öğrenci için nasıl yeni bir süreçse öğrenci velisi için de heyecanlı, zor ama bir o kadar güzel bir süreçtir. Bu nedenle her yapılan çalışma aşamasının öğrenci velisine aktarılması evde yapılacak çalışmalara yön vermek açısından çok verimli olacaktır.

Hece çalışmasına geçerken harflerin, özellikle seslerini vermenin, ünsüz harflerin adını değil seslerini hissettirmenin önemi yapılacak toplantılarla ve öğretmen veli arasındaki birebir diyaloglarla velilere aktarılmalıdır.

Anlamsız hecelerin üzerinde çok fazla durmamak çocukları daha az yoracaktır. Örneğin “sa” hecesinin (açık hece) tek başına anlamı yoktur. Bu nedenle sayfalarca bu tür heceleri yazdırmak, ezberletmeye çalışmak çocuğu okuma yazma çalışmasının başında bıktıracaktır.

Seslerden sonra heceler, kelimeler ve metinler

Sesi hissettirme çalışmaları kavrandıktan sonra kapalı heceleri çocuklar daha kolay algılayacaklardır. Örneğin “as” hecesi çocuk tarafından daha çabuk kavranır. Bu tür heceleri kavrayan çocuk hecenin sonundaki “s” sesini algılayacak, açık heceye geçerken daha az zorlanacaktır.

Hecelerden oluşan kelimeler tekrar edilerek bu kelimeleri öğrencilerden cümle içerisinde kullanmaları istenmelidir. Bu çalışmalar sınıf içerisinde periyodik olarak devam etmelidir. Daha sonra öğrenilen kelimelerden metinler oluşturularak metinler her öğrenciye okutulmalı dikte ettirilmelidir. Okuma yazma aşamasının bu bölümü çok önemlidir. Ezbere dayanmadan sesleri ve heceleri kavrayan çocuk oluşan kelimelerle rahatlıkla cümleler kurabilecek oluşan cümlelerden metin oluşturabilecek ve bunları çok rahat okuyabilecektir.

Kum havuzu yoksa irmik havuzu kurun

Evde oluşturulacak kum havuzu yoksa irmik ve benzeri malzemelerden yararlanılarak çocukların yazma çalışmalarına destek verilebilir. Bunlar süreci daha aktif ve eğlenceli hale getirecektir. Tombala şeklinde hazırlanan oyun kartları ile öğrenilen heceler ve kelimeler okunarak çocuğun eşleştirme yapması sağlanmalıdır.

Sınıf içi çalışmalarda tahtaya karışık olarak yazılan hece, kelime, cümleler tahtaya kaldırılan öğrencilere söylenerek bulmaları istenir. Yine bahçede düz bir zeminde yazılan kelimelerin sonuna bir top konularak öğrencilerin, söylenen kelimelerin üzerine basarak topa doğru ilerlemesi sağlanır. Oyun her öğrenci ile rutin olarak devam eder. Oyunların sonunda öğrenciler minik ödüllerle güdülenir.

Okuma yazma aşamasında uygulanan bu tarz etkinlikler çalışmaları sıkıcı olmaktan çıkaracak, ilgisi çabuk dağılabilen birinci sınıf çocuğunu daha da motive edecektir.

Sınıf içerisinde kısa öyküler anlatılarak drama çalışmaları yaptırılması, öğretilecek sesin, içinde yer aldığı kelimelere dikkat çekilmesi, görsellerden yararlanılması, somut örneklere yer verilmesi öğrenmeyi daha kalıcı hale getirecektir.

Eğitimin her döneminde olduğu gibi veli, öğrenci, öğretmen üçgeni birinci sınıfta çok daha sağlam şekilde kurulmalıdır. Okumanın amaç olmaktan çıkıp araç haline dönüştüğünü, okuduğunu anlayıp ifade etmenin amaç olduğunu veli ve öğrenci tam olarak algılamalıdır.

Birinci sınıfta okuma odaklı olmak hata

Birinci sınıfta okuma yazma çalışmalarında yapılan en büyük hatalardan biri sadece okuma odaklı gitmektir. Okuma çalışmalarının yazı ile birlikte götürülmesi, çocuğun hecelerden kelimeleri, kelimelerden cümleleri oluşturup yazabilmesi, dikte ettirilen metinleri kurallara uygun aktarabilmesi bu yaş çocuğu için önce zor ama doğru izlenilen bir yol ile kesinlikle mümkündür.

Çocukların yazı yazarken en sıkıldıkları olgu sayfalarca aynı hecelerin ve kelimelerin yazdırılmasıdır. Defter düzenine göre ayarlama yapılıp dört beş satırda da oluşturulan hece ve kelimeleri çocuk rahatlıkla kavrayabilir. Bu nedenle çocuğu yormadan ama belli bir plan dahilinde yazıya alıştırabilmek sayfalarca ödev vermeden de sağlanabilir.

Göz koordinasyonunun bütünü algıladığı bu yaş çocuğunda sağlıklı bir okuma ancak cümleleri ve metinleri sık sık okuyarak ve tekrar ederek mümkün olacaktır.

Başta hece çalışmalarında yapılan etkinlikler gibi oluşturulan metinlerin görsellerine yer verip yorumlama, drama halinde sınıfta sunumu öğrencilerde okumanın önemini çok daha anlaşılır bir hale getirecektir.

Sonuç olarak bir öğrenci için eğitim öğretim basamağının ilk adımı olan bu süreçte okuyan, düşünen, okuduğunu anlayıp ifade eden bireyler yetiştirmek yine bireyin kendisi, ailesi ve toplum için son derece önemli ve değerlidir.

Saime Özer
Sınıf Öğretmeni
Karşıyaka Sınav Koleji